SP-Tweede Kamerlid Ronald van Raak stelde in 2008 kamer vragen over de regeling rond de lintjes.

1 . Vraag

Wat is de reden dat burgers, die een lintje hebben gekregen als cadeau en eerbetoon, dit na hun overlijden terug dienen te geven? (uitzending Nova, 22 april 2008) Waarom geldt dit voor militairen niet?

1. Antwoord

De verplichting tot terugzending van de versierselen aan de Kanselarij der Nederlandse Orden bij overlijden van de gedecoreerde of na bevordering tot een hogere graad in de Orde heeft altijd al bestaan. In het Nationaal Archief zijn hieromtrent documenten uit het archief van de Kanselarij aangetroffen waarin wordt verwezen naar een KB van 23 april 1825, nr. 124 en een wet van 4 april 1892 (Stb. no 55) waarin o.m. deze verplichting tot terugzending van op “Rijkskosten verstrekte ordetekenen” al was vastgelegd. Uit een document van 1931 met het verzoek om de ordetekenen tegen betaling (de nettokosten) van de Kanselarij te kunnen overnemen, zou kunnen worden afgeleid dat financiële argumenten ten grondslag lagen aan deze gang van zaken. Ook het persoonsgebonden karakter van een onderscheiding speelt daarbij een rol. In zijn proefschrift “Kroon op het werk, onderscheiden in het Koninkrijk der Nederlanden” (Meppel 1989) verklaart Kees Bruin het in bruikleen verschaffen van de versierselen uit de calvinistische moraal van de Nederlandse bevolking: als een herinnering aan de tijdelijkheid van dit bestaan en de betrekkelijkheid van alle eerbewijzen.

Het is niet exact te achterhalen, en discussie hierover is in de archieven ook niet aangetroffen, maar dezelfde argumenten zouden ten grondslag kunnen liggen aan de - nu nog vigerende - Koninklijke Besluiten daterend van 4 augustus 1954 waarin is vastgelegd dat de versierselen vanaf 1 januari 1955 in bruikleen zouden worden verstrekt. Deze Koninklijk Besluiten van 4 augustus 1954, no. 6 respectievelijk no. 7 bepalen dat de versierselen van de Orde van de Nederlandse Leeuw respectievelijk de Orde van Oranje-Nassau, evenals de aan de Orde verbonden eremedailles, bij de benoeming onderscheidenlijk verlening, van Rijkswege in bruikleen worden verstrekt. De versierselen behoren na bevordering tot een hogere graad in de Orde, of bij overlijden te worden teruggezonden aan de Kanselarij der Nederlandse Orden te Den Haag.

Deze bepalingen gelden voor alle gedecoreerden in deze twee civiele Orden en zijn tevens van toepassing op militairen die in de Orde van Oranje-Nassau worden gedecoreerd met de zwaarden.

Deze bepalingen gelden niet voor benoemingen in de Militaire Willems-Orde. De wet biedt namelijk de mogelijkheid om een onderscheiding in de Militaire Willems-Orde postuum toe te kennen en dan kan het niet anders dan dat de onderscheiding aan de familieleden of aan de nabestaanden van betrokkene wordt overhandigd.

In het kader van de parlementaire behandeling van de herziening van het decoratiestelsel die in 1996 zijn beslag kreeg, is het onderwerp van de teruggave van de versierselen al eens aan de orde geweest. De toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, mevrouw Dales, gaf toen aan voornemens te zijn in overeenstemming met de bestaande praktijk een wijziging van de onderhavige KB’s te bevorderen, in die zin dat het nabestaanden mogelijk zou worden gemaakt om de versierselen te verwerven tegen betaling van de gemaakte kosten. Bij de uitwerking van de wijziging van het KB zou met aspecten als strafbaarheid dat zo’n onderscheiding niet mag worden gedragen wanneer die niet is verleend aan de drager, rekening worden gehouden (Handelingen II Decoratiestelsel 29 september 1993, 5-243).

Thans moet vastgesteld worden dat die bestaande praktijk is gecontinueerd in die zin dat nabestaanden het versiersel tegen een vergoeding langdurig in bruikleen kunnen behouden, maar dat formalisering hiervan niet heeft plaatsgevonden.

2. Vraag

Waarom moeten nabestaanden na het overlijden van de gedecoreerde betalen voor behoud van het eerbetoon? Volgen er strafrechtelijke procedures bij niet betalen?

2. Antwoord

Conform de huidige wettelijke regeling worden de onderscheidingen op naam en uitsluitend aan de gedecoreerde in bruikleen verstrekt. Zij kunnen niet na overlijden overgaan op de erfgenamen van de gedecoreerde. Daarom berust op de erfgenamen van de overleden gedecoreerde de verplichting tot het terugzenden van het betrokken versiersel. Zoals dit bij bruikleen in het burgerlijke recht te doen gebruikelijk is.

Omdat daartoe behoefte bestond, heeft de toenmalige Kanselier in nauw overleg met de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken besloten om erfgenamen de mogelijkheid te bieden om het versiersel in het gezin c.q. de familie langdurig in bruikleen te mogen behouden, zonder dat het eigendom overgaat op de betrokken familie c.q. zonder dat het vervreemd kan worden. Uit financiële overwegingen werd destijds daarbij aangetekend dat het in zulke gevallen volstrekt gerechtvaardigd zou zijn om de tegenwaarde van het betrokken versiersel te vergoeden. Als nabestaanden het betrokken versiersel op een later tijdstip weer inleveren wordt deze vergoeding terugbetaald.

Er zijn geen strafrechtelijke sancties verbonden aan het niet terugsturen resp. niet betalen van de vergoeding.